Çoýun demir gap-gaçlary hakda näme bilmeli?

(2022-06-09 06:47:11)

Indi adamlar saglyk mowzugyna has köp üns berýärler we her gün "iýmek" zerurdyr. Aýdylyşy ýaly, "kesel agzdan gelýär, agzyndan betbagtlyk çykýar" we sagdyn iýmitlenmek adamlaryň ünsüni özüne çekdi. Nahar bişirmek üçin gap-gaçlar adam bişirmek üçin aýrylmaz guraldyr. Bu meselede Bütindünýä saglygy goraýyş guramasynyň hünärmenleri demir küýzeleri ulanmagy maslahat berýärler. Demir küýzelerde köplenç beýleki himiki maddalar ýok we oksidlenmez. Nahar bişirmek we bişirmek işinde demir gazanda erän maddalar bolmaz we ýykylmak meselesi bolmaz. Demir maddalar erän hem bolsa, adamyň siňdirilmegi üçin peýdalydyr. Bütindünýä saglygy goraýyş guramasynyň hünärmenleri, hatda demir gazanda bişirmek, demir doldurmagyň iň göni usulydygyna ynanýarlar. Bu gün demir gazana degişli degişli bilimleri öwrenmekçi.

Çoýun demir gap-gaçlar

Uglerodyň mukdary 2% -den gowrak bolan demir-uglerod erginlerinden ýasalan küýzeler. Senagat çoýun demirinde köplenç 2% -den 4% uglerod bar. Uglerod çoýun grafit görnüşinde, kämahal sementit görnüşinde bar. Ugleroddan başga-da, çoýun demirde 1% -den 3% -e çenli kremniý, fosfor, kükürt we beýleki elementler bar. Garyndy demirde nikel, hrom, molibden, mis, bor we vanadiý ýaly elementler hem bar. Uglerod we kremniý çoýunlaryň mikrostrukturasyna we häsiýetlerine täsir edýän esasy elementlerdir.

Döküm demirlere bölünip bilner:

Çal demir Uglerodyň mukdary ýokary (2,7% -den 4.0%), uglerod esasan ýalpak grafit görnüşinde bar we döwük çal reňkli demir diýilýär. Pes eriş nokady (1145-1250), gatylaşma wagtynda ownuk gysylma, uglerod polatyna ýakyn gysyjy güýç we gatylyk we gowy zarba siňdiriş. Maşyn gurallary düşegi, silindr we guty ýaly gurluş böleklerini öndürmek üçin ulanylýar.

Ak guýma demir. Uglerodyň we kremniniň düzümi pes, uglerod esasan sementit görnüşinde bar, döwük bolsa kümüş ak.

Çoýun demir gap-gaçlaryň peýdalary

Çoýun demir gap-gaçlaryň artykmaçlyklary, ýylylyk geçirijisiniň hatda bolmagy, ýylylygyň ortaça bolmagy we nahar bişirilende kislotaly maddalar bilen birleşmek aňsat, iýmitdäki demir düzümini birnäçe esse ýokarlandyrýar. Ganyň täzelenmegini öňe sürmek we gany doldurmak maksadyna ýetmek üçin müňlerçe ýyl bäri iň gowy görülýän gap-gaçlaryň birine öwrüldi. Adatça adam bedeninde ýetmezçilik edýän demir demir küýzelerden gelýär, sebäbi guýlan demir küýzeler adam bedeniniň siňdirmegi üçin amatly bolan nahar bişirilende demir elementlerini öz içine alyp biler.

Bütindünýä iýmitleniş mugallymlary çoýun gaplaryň ol ýerdäki iň ygtybarly aşhana gap-gaçlarydygyny bellediler. Demir küýzeler esasan doňuz demirinden ýasalýar we köplenç beýleki himiki maddalar ýok. Nahar bişirmek we bişirmek işinde demir gazanda erän maddalar bolmaz we ýykylmak meselesi bolmaz. Demir ergini gaçsa-da, adam bedeniniň siňdirmegi gowy zat. Demir gazanyň demir ýetmezçiliginiň ganazlygynyň öňüni almakda gowy kömekçi täsiri bar. Duzuň ýokary temperaturada demiriň täsiri, hatda gazanyň we beligiň arasyndaky sürtülme sebäpli, gazanyň iç ýüzündäki organiki däl demir ownuk diametri bolan tozana öwrülýär. Bu poroşoklar adam bedeni tarapyndan siňdirilenden soň, aşgazan kislotasynyň täsiri bilen organiki däl demir duzlaryna öwrülýär we şeýlelik bilen adam bedeniniň gematopoetiki çig malyna öwrülýär we kömekçi bejeriş täsirini ýetirýär. Demir gazanyň subsidiýasy iň göni.

Mundan başga-da, Amerikanyň "Gowy iýmitlenmek" magazineurnalynyň sütün ýazyjysy we iýmitleniş hünärmeni Jennings, bedeninde nahar bişirmegiň beýleki iki peýdasyny hem hödürledi:

1. Döküm demir gapda bişirmek üçin az ýag ulanyp bilersiňiz. Döküm demir pan uzak wagtlap ulanylsa, üstünde tebigy bir ýag gatlagy emele geler, bu esasan taýak däl pananyň täsirine deňdir. Nahar bişirilende gaty köp ýag goýmaň, nahar ýagyny aşa köp iýmezlik üçin. Demir gazany arassalamak üçin ýuwujy serişde gerek däl, diňe arassalamak üçin gyzgyn suw we gaty çotga ulanyň we doly guradyň.

2. Adaty çoýun gaplar, zyýanly himiki maddalaryň taýak däl gaplaryň ýüzüne bolup biljek täsirlerinden gaça durup biler. Düwürtikli gowurmalarda köplenç bagyrda zyýan berip, ösüşe täsir edip biljek we hatda düwnük keseline sebäp bolup bilýän himiki uglerod tetraflorid bar. Şeýle hem bu himiki maddanyň aýallaryň menopauza has ir girmegine sebäp bolup biljekdigini görkezýän gözlegler bar. Çeňňek däl gap bilen bişirilende, uglerod tetraflorid ýokary temperaturada gaza öwrüler we nahar tüssesi bilen birlikde adam bedeni tarapyndan dem alar. Mundan başga-da, taýak däl pananyň üstüni bir belgi bilen çyzyp, uglerod tetrafluoridi nahara düşer we göni adamlar iýer. Adaty demir gaplarda bu himiki örtük ýok we tebigy ýagdaýda beýle howp ýok.